ปัจจุบันปัญหาความเสื่อมโทรมของทรัพยากรป่าไม้ ได้ส่งผลกระทบต่อทรัพยากรสิ่งแวดล้อมและทรัพยากรอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งทรัพยากรน้ำ และมีแนวโน้มนำไปสู่วิกฤตการณ์น้ำในอนาคต สาเหตุหนึ่งของปัญหาดังกล่าวเกิดจากไฟป่าซึ่งมีสาเหตุมาจากคนแทบทั้งสิ้น ดังนั้นจึงต้องเริ่มแก้ไขที่ตัวคนหรือมนุษย์ โดยเฉพาะคนหรือมนุษย์ที่อาศัยอยู่ในบริเวณป่า

สมเด็จพระนางเจ้า พระบรมราชินีนาถ ทรงตระหนักถึงความสำคัญและความเร่งด่วนของการแก้ไขปัญหาเหล่านี้ ดังนั้นเพื่อเป็นแบบอย่างของการดำเนินงานอนุรักษ์ทรัพยากรป่าไม้ในอนาคต สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ได้พระราชทานแนวพระราชดำริกับนายสหัส บุญญาวิวัฒน์ ผู้ช่วยเลขาธิการพระราชวังฝ่ายกิจกรรมพิเศษ ขอให้ประสานงานกับกรมป่าไม้ ในการสำรวจจัดหาพื้นที่รกร้างว่างเปล่าที่มีสภาพป่า โดยรอบอยู่ในสภาพที่อุดมสมบูรณ์มีแหล่งน้ำที่เพียงพอ และประการสำคัญต้องไม่มีผลระทบต่อระบบนิเวศมากนัก ใช้เป็นพื้นที่ทดลองดำเนินโครงการ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ตามแนวพระราชดำริ

คณะทำงานตามคำสั่ง สำนักงานป่าไม้เขตเชียงใหม่ที่ 903/2543 ลงวันที่ 6 กันยายน พ.ศ. 2543 ได้สำรวจคัดเลือกพื้นที่ลุ่มน้ำแม่สาว ตำบลแม่สาว อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ เพื่อเสนอเป็นพื้นที่ดำเนินการดังกล่าว และเมื่อวันที่ 13 มกราคม พ.ศ. 2544 สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถได้เสด็จฯ ณ ดอยป่าคา ลุ่มน้ำแม่สาว อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ โดยมี แม่ทัพภาคที่ 3 รองผู้ว่าราชการจังหวัดเชียงใหม่ (นายเรืองวิทย์ จารุจารีต) ผบ.กองพลพัฒนาที่ 3 ป่าไม้เขตเชียงใหม่ และข้าราชการสังกัดกรมป่าไม้ เผ้ารับเสด็จฯ และป่าไม้เขตเชียงใหม่ได้กล่าวถวายรายงานเกี่ยวกับข้อมูลพื้นฐานของพื้นที่ และแนวคิดแผนการใช้ประโยชน์ที่ดินในโครงการ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ตลอดจนการศึกษาวิจัยเกี่ยวกับวิธีการให้คนอยู่กับป่าได้อย่างยั่งยืน เพื่อการดำเนินโครงการดังกล่าว

ซึ่งสมเก็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ทรงมีพระราชวินิจฉัยพื้นที่ดังกล่าวแล้วทรงรับพื้นที่ลุ่มน้ำแม่สาว จำนวน 16,670 ไร่ จัดทำเป็นโครงการ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ตามพระราชดำริและมีพระราชเสาวนีย์ ให้สำนักพระราชวังประสานงานกับกองทัพภาค 3 กรมป่าไม้และส่วนราชการที่เกี่ยวข้อง ร่วมกันดำเนินงานต่อไป

ต่อมาเมื่อวันที่ 19 มกราคม พ.ศ. 2544 เวลาประมาณ 16.15 น. สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ เสด็จฯ พร้อมด้วยสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอเจ้าฟ้าจุฬาภรณ์วลัยลักณ์ อัครราชกุมารี ยังดอยป่าคา ลุ่มน้ำแม่สาว อำเภอแม่อาย ใหม่อีกครั้งเพื่อทรงปฏิสันฐาน และพระราชทานความช่วยเหลือเบื้องต้นให้กับตัวแทนราษฎรบ้านป่าโหล และบ้านจะนะ ที่ตั้งถิ่นฐานอยู่ใกล้กับพื้นที่โครงการ ซึ่งต่อมากองทัพภาคที่ 3 และคณะกรรมการพัฒนาเพื่อความมั่นคงในระดับพื้นที่ในเขตของกองทัพภาคที่ 3 ได้มีคำสั่ง 1 / 2544 ลงวันที่ 15 มกราคม พ.ศ. 2544 แต่งตั้งคณะทำงานในโครงการ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ตามพระราชดำริ ดอยผ้าห่มปก อำเภอแม่อาย จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นดำเนินการเพื่อสนองแนวพระราชดำริดังกล่าว แต่เนื่องจากพื้นที่ดังกล่าวได้ประกาศเป็นเขตอุทยานแห่งชาติแม่ฝาง ตามพระราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 117 ตอนที่ 81 ก. เมื่อวันที่ 4 กันยายน พ.ศ. 2543 สำนักงานป่าไม้เขตเชียงใหม่ จึงได้จัดทำโครงการทดลองให้คนอยู่ร่วมกับป่าอย่างยั่งยืนในลักษณะ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ตามพระราชดำริ ดอยผ้าห่มปก โดยมีลักษณะงานเป็นการศึกษาวิจัยทางวิชาการ เพื่อขออนุญาตใช้พื้นที่ดังกล่าว ตามนัยมาตรา 19 แห่งพระราชบัญญัติอุทยานแห่งชาติ พ.ศ. 2504 ต่อไป

การควบคุมและการป้องกันไฟป่าก็เป็นอีกแผนงานหนึ่งในโครงการ “ บ้านเล็กในป่าใหญ่ ” ซึ่งเป็นโครงการตามแนวพระราชดำริ ดังนั้นทางกรมป่าไม้จึงได้มีคำสั่งจัดตั้งโครงการควบคุมไฟป่าในพื้นที่โครงการบ้านเล็กในป่าใหญ่ ดอยผ้าห่มปก อันเนื่องมาจากพระราชดำริขึ้นเมื่อวันที่ 16 มกราคม 2545 เพื่อตอบสนองโครงการตามแนวพระราชดำริของสมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถ ต่อไป